Mươi, 15 năm về trước – khi chưa có Facebook - có lẽ chúng ta đã quá quen với hình ảnh vào buổi chiều tối, khi các thành viên trong gia đình có mặt gần như đầy đủ nhất, các bạn nhân viên tiếp thị tới tặng quà khuyến mãi những sản phẩm thiết yếu như kem đánh răng, nước rửa chén, xà phòng… rồi xin thông tin người nhận.

Siêu thị thì phát hành thẻ thành viên tích lũy điểm, các cửa hàng café, shop bán hàng thậm chí ngân hàng cũng chỉ lấy được thông tin khách hàng ở mức đơn giản như với họ tên, độ tuổi và địa chỉ email (và thường là những email không có thực, chỉ viết vào cho có).

Việc một công ty kinh doanh muốn có thông tin sâu hơn của khách hàng như sở thích, thói quen, nhu cầu sắp tới muốn mua gì để thực hiện những báo cáo đánh giá phân tích hành vi tiêu dùng, tiếp thị sản phẩm hay quảng cáo những chương trình khuyến mãi mới khá khó khăn.

Đa số các công ty đều phải tổ chức những event giới thiệu sản phẩm với chi phí lớn, phải tặng quà hấp dẫn thậm chí còn phải phỏng vấn từng khách hàng mới có thể lấy được những thông tin sâu hơn. Như vậy, họ tên, độ tuổi và địa chỉ email của chúng ta có giá tối thiểu bằng chi phi tổ chức event, marketing, quà tặng cộng lại.

Không hề nhỏ.

Mười năm sau, khi điện thoại thông minh (smartphone) phát triển vượt trội với công nghệ vuốt và kéo, nhận diện khuôn mặt, giọng nói, với vô vàn những ứng dụng tiện lợi và mới lạ, và tất nhiên nổi bật nhất là hiện tượng Facebook. Những thông tin cá nhân và gia đình, bạn bè của chúng ta, Facebook lại có được rất dễ dàng.

Khi bạn thấy bạn bè của mình share một quiz, một trò chơi, một trắc nghiệm nào đó hài hước, vui vẻ, gây cười ngay lập tức bạn bấm vào để thực hiện những quiz đó và bấm chấp nhận để ứng dụng đó lấy những thông tin bạn đã cung cấp cho Facebook. Nghiễm nhiên, thông tin bạn đã cung cấp cho Facebook lại tiếp tục được Facebook bán cho những đối tác khác.

Bạn ‘up’ ảnh chồng con, ‘check in’ ở trường học của con, ở công ty, ở mọi nơi bạn tới như quán café, shop bán quần áo, resort, cập nhật mọi lúc mọi nơi bạn đang làm gì, bạn comment trên Facebook của bạn bè, đồng nghiệp… đều được Facebook ghi nhận hết vào kho dữ liệu.

Từ đó Facebook phân loại và biết bạn đang quan tâm tới những dịch vụ gì, sở thích của bạn là gì, thậm chí chồng con bạn thích gì Facebook cũng biết. Trên cơ sở đó Facebook tự đưa ra những chương trình khuyến mãi, sản phẩm, các loại hình quảng cáo thích hợp để hiện ra ở trang chủ Facebook của bạn.

Bạn đừng ngạc nhiên khi bạn chỉ comment muốn mua một quyển sách trên ‘status’ của bạn thì ngay lập tức những gợi ý về nơi bán quyển sách đó trên nhiều trang mua hàng trực tuyến khác nhau hiện ngay ra home.

Các công ty quảng cáo, các trang fanpage bán hàng, những nhãn hàng nổi tiếng đang hàng ngày ‘nộp’ tiền cho Facebook, đã biến một công ty mới thành lập được 15 năm trở thành mạng xã hội lớn nhất thế giới, được định giá gần 500 tỷ đô la

Đáng nhẽ, chúng ta mới là người được nhận một phần số tiền đó vì thông tin của chính chúng ta được bán cho họ. Vì vậy, chúng ta đang bán thông tin của mình, gia đình, các mối quan hệ xã hội với giá rất rẻ trong khi những gì chúng ta nhận lại chưa tương xứng với những giá trị của những thông tin đó mang lại. Đó là một sự đối lập và là một mối quan hệ bất bình đẳng.

Câu hỏi đặt ra là thế nào để chúng ta thiết lập lại ‘trật tự thế giới’, để nhận lại xứng đáng những gì chúng ta đã cung cấp cho Facebook, để Facebook trở thành sân chơi đôi bên cùng có lợi?

Cách tốt nhất để không cung cấp thông tin là không dùng Facebook, không comment, không like.

Tuy nhiên, Facebook hiện nay đã trở nên quá quen thuộc, nhiều người coi Facebook trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Nên nếu bạn không muốn xoá tài khoản Facebook vì nhiều lý do, bạn đành phải hạn chế tối đa việc cung cấp thông tin cho Facebook bằng cách không chơi những quiz, trắc nghiệm, comment hay like có chọn lọc.

Với điện thoại của bạn, trong mục cài đặt, bạn tắt hết những hạng mục mà Facebook có thể truy cập vào để lấy thông tin như SMS, danh bạ, bộ nhớ, camera, định vị vị trí, micro, lịch…

Mỗi người chúng ta hãy cùng biết cách tự bảo vệ thông tin của bản thân, chọn lọc thông tin để chia sẻ và cũng trở thành người dùng thông minh trước Facebook.

Dương Quán Hạ