Nhật ký innovation: “Ảo tưởng, tham vọng, bí mật và sự dối trá”
Đó là tựa phụ của tập sách “Máu bẩn”, kể một câu chuyện ly kỳ hấp dẫn và đáng sợ nhất về khởi nghiệp: một cô gái trẻ với giấc mơ thay đổi ngành y học thế giới và tài thuyết phục của mình đã mời được những người giỏi nhất, giàu nhất, uy tín nhất và lão làng nhất của nước Mỹ tham gia phi vụ lừa đảo của mình.
Hôm qua, báo chí Mỹ đưa tin, phiên toà xử “vụ lừa đảo lớn nhất lịch sử Silicon Valley” sẽ hoãn đến tháng 9.2020. Một ngày trước đó, nhiều báo cũng đưa tin về “đám cưới bí mật” của nhà sáng lập công ty khởi nghiệp từng trị giá 9 tỷ đô la Mỹ Elizabeth Holmes với bạn trai là một nhân vật giàu có.
Báo chí cũng nói bóng gió về việc cô gái này đang cậy nhờ bạn trai cho những chi phí luật sư và tòa án đắt đỏ mà cô phải chống chịu với hàng loạt vụ kiện cáo, từ nhà đầu tư cho rằng cô gian lận thương mại, các bệnh nhân cho rằng cô gian lận trong kết quả thử nghiệm máu và đủ mọi thứ chuyện xảy ra trên đời sau khi “con kỳ lân” đặc biệt nhất của làng khởi nghiệp thế giới đã… rụng cánh và không thể bay.
Chuyện của Elizabeth và Theranos, ai quan tâm trong lĩnh vực khởi nghiệp cũng biết. Nhưng có mấy chuyện khác, cũng ầm ĩ không kém: chuyện công ty Asanzo của “shark Tam” – người vừa tuyên bố lập quỹ 200 tỷ đồng cho khởi nghiệp, vừa quay xong nhiều chương trình của Shark Tank, bị “tổng tấn công”. Và một chuyện ly kỳ không kém, là cô sáng lập viên từng rất hoành tráng sau vòng gọi vốn 5.5 triệu đô la Mỹ cho chuỗi nhà hàng The Kafe – giờ lên báo nói mình muốn “làm hồi sinh The Kafe”. Cả hai câu chuyện, nghe thêm một chút, đọc thêm một chút, hỏi thăm thêm một chút, rồi cũng chỉ biết… thở dài.
Thở dài, vì Bung có tham gia một nhóm trên Facebook Messenger của các mentor cho chương trình Shark Tank. Ai cũng rầu, và cũng chỉ biết im lặng, có biết nói gì hơn. Sự thực, là để tìm được một người có tiền, có khả năng, và có động lực đầu tư cho khởi nghiệp mà lại chịu lên sóng truyền hình là khó khăn vô tận. Hầu như không có “cá mập thật” nào muốn vào vai cá mập trên sân khấu cả. Tai tiếng thì cũng phải chịu, mạng xã hội mà, mắng nhau nghe rất sợ. Ai sai thì người đó chịu thôi, đâu cần nghĩ ra nhiều thuyết âm mưu này nọ rồi lại hí hứng vui vẻ với tai hoạ của người khác…
Thở dài, vì có lẽ “shark Tam” không phải là người duy nhất sẽ bị xử vì “hồn China da Hàng Việt” đâu, danh sách còn dài lắm. Nhưng cái câu hỏi, là nếu “shark” mà như vầy, thì việc đầu tư cho startup sẽ như thế nào. Và nghĩ tiếp một chút, là một núi quỹ đầu tư quốc tế đang ôm tiền chờ ngoài cửa, nhưng cần có “thiên thần” để hỗ trợ khởi nghiệp giai đoạn đầu, thì tình hình còn căng hơn nhiều. Thiên thần ơi, mọi người đang ở đâu?
Thở dài, vì Bung có xem đầy đủ hết các bài tâm sự của Chi Anh, cô chủ The Kafe thuở xưa, cả trên Facebook, trên báo và trên trang gọi vốn cộng đồng mà cô viết rất dài, cả tiếng Anh lẫn tiếng Việt. Chi Anh cần gọi 200.000 đô la Mỹ, và sau 7 ngày, 47 người ủng hộ đã góp cho cô… 1.569 USD. Còn lại, là vô cùng nhiều những lời phản đối, thậm chí là miệt thị câu chuyện này.
Nói cho sòng phẳng, đây là một chiến dịch không thành công, ít nhất là ở giai đoạn này, khi gọi vốn làm ăn mà chỉ toàn tâm sự chuyện xưa cũ mà chẳng có một kế hoạch làm ăn, tài chính gì cụ thể. Chẳng phải thất bại của 5 năm trước cũng là vì việc ngây thơ sao, đến nay lại tiếp tục câu chuyện này, trong khi đã mở hẳn một công ty mang tên mình là DCA Holding International thể hiện rất rõ tham vọng rồi cơ mà…
Tự dưng muốn mở website của Theranos ra coi lại. Giờ chẳng còn truy cập được. Muốn xem lại một ít ký ức cũ, phải vào Wikipedia, nơi có dùng công nghệ để lưu lại website cũ của con kỳ lân khởi nghiệp này. Đọc cái thông cáo cuối cùng của Theranos phát đi, với nội dung phản đối bộ phim tư liệu mà đài truyền hình của Mỹ đang chiếu về câu chuyện lãng mạn và giận dữ của khởi nghiệp, tự dưng lại thở dài…
“Ảo tưởng, tham vọng, bí mật và sự dối trá” – nhắm mắt lại, và hình dung ra bao nhiêu là câu chuyện đau lòng kiểu này của những startup đời đầu, đã xông xênh, đã kiện tụng, và đã lặng lẽ ra đi với rất nhiều nguồn lực xã hội.
Chắc sẽ mời thầy về dạy môn đạo đức khởi nghiệp vậy.
Bung Trần