Từ cao hỗn hợp râu mèo, mướp đắng và mắc cỡ, Trung tâm Sâm và Dược liệu TP.HCM đã bào chế ra viên nang cứng có tác dụng hạ đường huyết trên thực nghiệm.

Tiềm năng từ nguồn dược liệu phong phú

Bệnh đái tháo đường (tiểu đường) hiện là là một thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Đây là căn bệnh có thể gây khủng hoảng y tế thế giới trong thế kỷ 21 và làm giảm tuổi thọ người dân trong vòng 200 năm tới. Ước tính đến năm 2025 thế giới có trên 331 triệu người mắc bệnh tiểu đường, chiếm 6% dân số. Đến năm 2030, bệnh tiểu đường sẽ là một trong bảy nguyên nhân hàng đầu gây ra tử vong trên thế giới.

Tỷ lệ bệnh bệnh tiểu đường ở Việt Nam tăng rất nhanh. Thống kê của Hội Nội tiết và Đái tháo đường Việt Nam, tiểu đường là nguyên nhân gây tử vong thứ ba với gần 5 triệu người mắc bệnh. Chi phí điều trị đái tháo đường ở Việt Nam ước tính khoảng 320 triệu USD năm 2007, dự đoán tăng lên 1,1 tỷ USD năm 2025.

Theo ThS. Dương Thị Mộng Ngọc, Trung tâm Sâm và Dược liệu TP.HCM, hiện nay, để điều trị các bệnh đái tháo đường, bệnh nhân phải dùng thường xuyên các dược phẩm tây y đắt tiền như diamicron, glucophase, insulin.

Bên cạnh vấn đề tốn kém về tiền bạc do phải điều trị suốt đời, các dược phẩm tây y thường để lại những tác dụng phụ đáng kể ảnh hưởng đến thể trạng chung cho người bệnh, đặc biệt gây tổn hại gan và thận, đây là các cơ quan thanh lọc chất độc cho cơ thể. Vì vậy, xu hướng trở về với thiên nhiên, tìm kiếm nguồn thảo dược có hiệu quả hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường ngày càng tăng cao.

Trong số các loại dược liệu sẵn có, rẻ tiền ở Việt Nam, quả mướp đắng, râu mèo, mắc cỡ đã được nghiên cứu chứng minh tác dụng hạ glucose huyết và một số tác dụng dược lý khác. Nguồn dược liệu này ở Việt Nam rất phong phú, dễ trồng, không phải nhập khẩu. Theo kinh nghiệm dân gian, Việt Nam đã có nhiều bài thuốc điều trị bệnh tiểu đường hiệu quả từ Râu mèo, Mướp đắng và Mắc cỡ. 

Theo nhóm nghiên cứu từ Trung tâm Sâm và Dược liệu TP.HCM, trong quả mướp đắng, có ít nhất 3 nhóm thành phần hóa học có tác dụng hạ đường máu và những tác dụng khác có lợi cho việc điều trị bệnh đái tháo đường (gồm một hỗn hợp những glycosid steroid gọi là charantin, những peptid tác dụng kiểu insulin, và những alkaloid).

Cây mướp đắng còn có tác dụng chống lại các gốc tự do là nguyên nhân gây lão hóa và phát sinh các bệnh tim mạch, tăng huyết áp, rối loạn lipd máu, tổn thương thần kinh, viêm đường tiết niệu, đái tháo đường, và trị các bệnh về da. 

Râu mèo chứa các nhóm chất flavonoid, saponin, coumarin, các hợp chất diterpen, các acid hữu cơ và khoáng với hàm lượng kali cao. Theo kinh nghiệm dân gian, Râu mèo được dùng làm thuốc lợi tiểu trong điều trị bệnh viêm thận, sỏi thận, sỏi mật, tê thấp, phù thũng, viêm gan; có tác dụng tốt đối với các bệnh đường tiêu hóa, bệnh gout, thấp khớp, đau lưng, đau nhức khớp xương. Cao lỏng râu mèo được dùng làm thuốc hạ đường huyết trong bệnh đái tháo đường. 

Toàn cây mắc cỡ chứa một alkaloid là minosin và crocetin; flavonoid; các alcol; acid amin; acid hữu cơ. Cây được dùng trong các chế phẩm thảo dược có tác dụng chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ, viêm phế quản, viêm kết mạc cấp, viêm gan, viêm dạ dày - ruột, bệnh tiểu đường,…

Viên nang giá rẻ, an toàn và hiệu quả cao

Năm 2016, Trung tâm Sâm và Dược liệu TP.HCM đã nghiên cứu chiết xuất được cao dược liệu từ hỗn hợp râu mèo, mướp đắng và mắc cỡ có tác dụng hạ đường huyết, đảm bảo chất lượng, an toàn và hiệu quả.

Kế thừa kết quả này, năm 2019, nhóm nghiên cứu tiếp tục triển khai đề tài khoa học cấp Thành phố "Nghiên cứu xây dựng công thức và quy trình bào chế viên nang từ cao hỗn hợp Râu mèo, Mướp đắng và Mắc cỡ". Đề tài đã đưa ra được công thức bào chế phù hợp và xây dựng quy trình công nghệ sản xuất trên quy mô lớn để tạo ra sản phẩm chất lượng, tiện dụng đưa ra thị trường.

Kết quả, đã chiết xuất cao toàn phần số lượng 6200g, theo phương pháp chiết nóng với dung môi nước. Nhóm nghiên cứu cũng đã xây dựng công thức điều chế và quy trình công nghệ bào chế viên nang cứng chứa cao dược liệu MIMOSTAM và áp dụng bào chế 30.000 viên nang cứng ở quy mô pilot. Cao toàn phần và viên nang cứng MIMOSTAM đã được xây dựng tiêu chuẩn chất lượng và đánh giá bởi Công ty Cổ phần Dược Lâm Đồng (LADOPHAR).

Sản phẩm cũng được khảo sát độ ổn định theo 2 phương pháp lão hóa cấp tốc và điều kiện dài hạn; thử nghiệm đánh giá tính an toàn và khảo sát tác dụng hạ đường huyết. Kết quả cho thấy, viên nang cứng MIMOSTAM không thể hiện độc tính cấp đường uống với liều tối đa Dmax là 10 g/kg.

Sau 28 và 90 ngày cho chuột nhắt uống liên tục, chế phẩm MIMOSTAM liều 500 và 1000 mg/kg không thể hiện độc bán trường diễn, tuy nhiên cần thận trọng với thận khi dùng liều cao dài ngày 1000 mg/kg.

Về tác dụng hạ đường huyết, viên nang cứng MIMOSTAM thể hiện tác động ức chế α-glucosidase in vitro với IC50 655,24 μg/ml so với IC50 của đối chứng acarbose là 450,74 μg/ml. Điều này chứng tỏ chế phẩm an toàn khi khảo sát về độc tính cấp và độc bán trường diễn đường uống, có tác dụng hạ đường huyết trên chuột nhắt với liều 0,5 g/kg thể trọng.

Giá thành sản phẩm 1 viên nang cứng MIMOSTAM tính theo quy mô nghiên cứu này khoảng 200 đồng/viên, giá thành sản xuất khoảng 800 đồng/viên. 

"Với quy trình sản xuất đơn giản, dễ triển khai, sử dụng dung môi chiết xuất dễ tìm, rẻ tiền, không gây độc hại, giải pháp chiết xuất có hiệu suất cao, có thể áp dụng sản xuất lớn để nâng cao hiệu quả kinh tế, kết quả của đề tài phù hợp với hầu hết các cơ sở sản xuất dược phẩm trong nước", ThS. Dương Thị Mộng Ngọc cho biết.

Bên cạnh đó, với nguồn dược liệu phong phú, dễ trồng, không phải nhập khẩu, việc kết hợp 3 dược liệu này vào sản xuất sẽ tạo ra sản phẩm mới mang thương hiệu Việt Nam cung cấp cho thị trường trong nước và nước ngoài, góp phần làm giảm kinh phí trong điều trị bệnh đái tháo đường và nâng cao đời sống kinh tế của người dân trồng dược liệu.

Dạng bào chế viên nang cứng có khả năng đáp ứng tốt nhu cầu của thị trường, thay thế cho hình thức sử dụng thủ công như nước sắc, hãm không thuận tiện và không có hiệu quả kinh tế.

"Do đó, đề tài có thể triển khai theo hướng sản xuất sản phẩm thực phẩm chức năng, góp phần làm phong phú thêm thị trường dược phẩm phòng và điều trị bệnh đái tháo đường từ nguồn gốc thảo dược an toàn và hiệu quả", ThS Ngọc nhấn mạnh. 

Đề tài đã được Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM nghiệm thu năm 2019.

Phương Hà