Trí tuệ nhân tạo (AI) nổi bật trong danh sách những thuật ngữ công nghệ đình đám hiện nay, hứa hẹn hoành tráng “sẽ giải quyết mọi vấn đề": từ kẹt xe đến biến đổi khí hậu. Giải pháp đó là các loại máy móc mới có thể suy nghĩ và hành động như con người.

Hầu hết mọi thứ từng là "kỹ thuật số" đơn giản giờ đều trở thành "AI". AI xuất hiện khắp nơi, từ các bộ lọc Instagram đến tiếp thị mục tiêu. Nếu không có AI, liệu công ty của bạn có đang bỏ lỡ cuộc chơi?

Đừng vội, hãy dừng lại một chút để tự vấn: AI có đang hiện hữu? tất cả những hứa hẹn đều chính xác, hay chỉ là chiêu trò tiếp thị? Và khi nào sẽ có AI thực sự?

1. Trước hết, tại sao nên quan tâm AI?

Nếu là lãnh đạo của một doanh nghiệp hay công ty khởi nghiệp, hẳn bạn muốn tận dụng tốt nhất những gì công nghệ đem lại. Với khả năng của các công nghệ mới như AI, chúng ta có thể xem xét lại các vấn đề cũ và tìm được cách giải quyết tốt hơn, hay giải quyết vấn đề lớn phức tạp nào đó trước đây bị vướng vì chưa có công nghệ cần thiết. Dù tình huống nào chúng ta cũng đều tạo nên giá trị doanh nghiệp mới. Điều đó tốt cho doanh nghiệp, tuy nhiên yêu cầu tiên quyết đó là công nghệ phải tạo ra được sản phẩm.

Nếu ở vị trí ra quyết định về việc sử dụng công nghệ mới để giải quyết các vấn đề và tăng giá trị doanh nghiệp, bạn cần biết thực chất của công nghệ đang được lăng xê có thể làm những gì bạn mong đợi không? Có 3 đáp án cho câu hỏi này, hai trong số đó không tốt cho doanh nghiệp của bạn:

Một là: Nếu không sử dụng đúng mức khả năng của công nghệ, bạn sẽ bỏ lỡ cơ hội tạo giá trị doanh nghiệp.

Hai là: Nếu lạm dụng, hoạt động của doanh nghiệp sẽ đối mặt với rủi ro và không thể đưa ra sản phẩm tạo tăng trưởng cho thị trường.

Ba là: Nếu dùng đúng, bạn có thể sớm ra mắt sản phẩm và tận dụng công nghệ mới để tăng giá trị doanh nghiệp.

2. Có gì sai trong cách chúng ta hiểu về AI?

Khái niệm về AI đã có từ lâu. Các nhà khoa học rất thích khả năng tạo ra một cỗ máy có thể suy nghĩ như con người. Những công ty AI đầu tiên tin rằng họ hiểu cơ chế hoạt động của bộ não con người, và họ chỉ việc tạo ra bản sao kỹ thuật số mô phỏng cơ chế này.

Lấy bài toán nhận diện con mèo nổi tiếng để xem chúng ta đã tiến bộ đến đâu trên con đường chế tạo những cỗ máy có suy nghĩ giống chúng ta. Việc huấn luyện một cỗ máy có thể xác định có con mèo trong bức ảnh hay không là bằng chứng ban đầu cho thấy AI có thể "suy nghĩ như chúng ta".

Xác định một đối tượng trong ảnh là một nhiệm vụ phức tạp mà cho đến khi "AI" xuất hiện, chỉ có con người mới có thể làm được. Mèo không phải là một lựa chọn ngẫu nhiên cho bài toán này. Có rất nhiều bức ảnh mèo trên mạng, hầu hết có gắn thẻ văn bản như "hãy nhìn con mèo xinh đẹp của tôi" hoặc một số câu khác có tính chất tương tự. Những thẻ này giúp ích rất nhiều cho việc huấn luyện cỗ máy nhận diện mèo, và cần xử lý hàng ngàn bức ảnh có gắn thẻ. Sử dụng kỹ thuật máy học (Machine Learning), máy có thể nhận dạng mẫu để xác định xem ảnh có chứa mèo không. Quá trình "tự học" này rất thú vị, hữu ích và có nhiều ứng dụng, nhưng nó có phải là trí tuệ?

Quay lại ý định ban đầu của các nhà phát triển AI, AI được cho là cho phép máy móc suy nghĩ giống con người. Để so sánh, một đứa trẻ cần trải nghiệm hai tương tác với con mèo để lần thứ ba có thể nhận diện một con mèo. Đây là sự khác biệt đáng kể nêu bật cách con người và máy móc suy nghĩ, học và hiểu rất khác nhau.

3. Máy móc có thể tính toán tốt hơn

Máy móc rất giỏi trong các nhiệm vụ lặp đi lặp lại. Một robot đục một lỗ hoặc robot phân loại sẽ không bao giờ mệt mỏi, phàn nàn hoặc đình công. Kết hợp với khả năng của Computer Vision (thị giác máy tính) và Machine Learning, những chiếc máy này thậm chí có thể cải tiến cách thực hiện các nhiệm vụ. Nhưng đó chính là mấu chốt vấn đề.

Chúng ta thiết kế máy móc để thực hiện một nhiệm vụ cụ thể và trong hoàn cảnh tốt nhất với khả năng công nghệ hiện tại, có thể cải thiện hiệu suất của chúng với nhiệm vụ đã định. Chúng không đột nhiên biết làm. Chúng sẽ không xoay cảm biến quang học của mình lên bầu trời và thắc mắc sao những thứ ánh sáng chói lóa đó chỉ xuất hiện vào ban đêm, và chúng sẽ không phát triển bất kỳ cảm xúc nào về tình bạn và tình đồng chí với robot hàng xóm. Máy móc không có cảm xúc. Ngược lại, con người được điều khiển bởi cảm xúc. Không có thành phần này, máy móc liệu có thể suy nghĩ như chúng ta?

Cho đến nay và trong tương lai gần, máy móc có thể thực hiện các nhiệm vụ cụ thể rất tốt; trong một số trường hợp chúng thậm chí có thể học hỏi và cải thiện hiệu suất với một công việc cụ thể, nhưng đây có phải là trí tuệ?

4. Trí tuệ nhân tạo hay tự động hóa thông minh?

Chắc chắn, cho hiện tại và cũng là tương lai có thể thấy trước, cơ hội doanh nghiệp khai thác cái mà gọi là "AI" (trí tuệ nhân tạo) đúng ra là “IA” (Inteligent Automation - tự động hóa thông minh).

Sử dụng Machine Learning, nhận dạng mẫu, mạng thần kinh và một loạt các tiến bộ hiện có khác trong lĩnh vực AI (lưu ý, lĩnh vực AI chứ chưa phải AI), chúng ta có thể tăng khả năng tự động hóa các quy trình. Nhiều nhiệm vụ mà trước đây cần con người vận hành giờ có thể san sẻ hoặc bàn giao cho máy móc.

Với tất cả những tiến bộ tuyệt vời, những "cỗ máy" này (theo nghĩa rộng của cảm biến, bộ truyền động, điện toán phân tán và đám mây) không có trí tuệ nhân tạo. Chúng có khả năng ngày càng tăng trong việc xử lý dữ liệu, tương tác với thế giới vật lý, suy luận dữ liệu và cải thiện dần cách thực hiện nhưng chỉ cho nhiệm vụ mà chúng ta đã thiết kế sẵn.

Điều đang thay đổi nhanh chóng là khả năng tính toán của máy tính, độ phức tạp của các tác vụ mà máy móc có thể xử lý và khả năng học hỏi theo nghĩa cải thiện các hành động trong quá khứ. Chúng ta có thể đưa vào máy móc, quy trình, môi trường và chuỗi cung ứng với sự tự động hoá thông minh (IA), nhưng đây có phải là trí tuệ?

5. Cách chúng ta suy nghĩ

Có nên đặt mục tiêu AI dạy cho máy móc suy nghĩ như chúng ta? Hãy xem con người chúng ta suy nghĩ như thế nào. Suy nghĩ của chúng ta dựa trên kinh nghiệm và cảm xúc trong quá khứ. Chúng ta cảm nhận nhanh hơn suy nghĩ. Văn hóa nhào nặn suy nghĩ của chúng ta. Khi một sự việc xảy ra, trước tiên chúng ta kích hoạt cảm xúc, và cảm xúc đó kích hoạt suy nghĩ. Máy móc không có kinh nghiệm trong quá khứ (nếu có, chúng chỉ giới hạn trong các lĩnh vực hẹp như xác định mô hình con mèo, lái xe trong làn đường hoặc chọn một đối tượng) và chắc chắn chúng không có cảm xúc. Thiếu các thành phần này, làm sao máy móc có thể suy nghĩ như chúng ta?

6. Làm thế nào để may một chiếc áo?

Chúng ta đã từng cố gắng biến máy móc thành những chiếc máy tự động bắt chước hành vi của con người; những nỗ lực này đã thất bại. Máy móc có thể làm những thứ đáng kinh ngạc, nhưng chúng ta cần thiết kế chúng theo cách phù hợp với thế mạnh của chúng. Hiện nay chúng ta vật lộn với việc xây dựng những chiếc xe tự hành, công cụ phân tích thông minh, hệ thống thị giác máy tính phức tạp, nhưng chúng ta không phải là người đầu tiên cố gắng tự động hóa thế giới của mình. Tua lại đầu những năm 1800 và bài toán thời đó là làm thế nào chế tạo máy may. Dân số thế giới ngày càng tăng và không đủ người làm quần áo để đáp ứng nhu cầu. Người ta đã phải tìm giải pháp tốt hơn để làm quần áo.

Khâu hai mảnh vải lại với nhau là một nhiệm vụ phức tạp, cần phối hợp mắt và tay, nghiên cứucác mẫu. Cần bao nhiêu lực để kéo sợi chỉ mỏng không bị đứt phụ thuộc vào sự khéo léo. Làm sao có thể dạy một cỗ máy để làm tất cả điều đó?

Công nghệ của thời đó là cơ khí và điện. Nhiều doanh nghiệp đã cố gắng chế tạo những cỗ máy bắt chước cử động của bàn tay, chuyển động của kim và tất cả đều thất bại. Máy móc không cử động được như con người. Cuối cùng, sau nhiều lần thử thất bại, bài toán đã có đáp án khi trong thập niên 1840 Elias Howe đã nghiên cứu quy trình may và chế tạo một chiếc máy cho nhiệm vụ này, đó là "máy may".

Trong khi bàn tay con người có nhiều mức độ cử động, nhờ có đôi mắt dẫn dắt, thì các cỗ máy thời đó chỉ có thể xoay hoặc di chuyển tuyến tính. Và máy may phải vận hành trong những hạn chế này.

Elias Howe đã giải bài toán không phải bằng cách chế tạo một cỗ máy bắt chước con người mà bằng cách hiểu những hạn chế của cách một cỗ máy cơ học có thể vận hành.

Kết quả của một người may một chiếc váy hoặc một chiếc máy may một chiếc váy có thể trông tương tự nhau, nhưng cách họ hoàn thành nhiệm vụ này là hoàn toàn khác nhau.

7. AI sẽ chỉ là chuyện hoang đường cho đến khi ...

Nếu tiếp tục theo đuổi AI với ý định bắt chước suy nghĩ của con người, chúng ta sẽ thất bại, bởi con người và máy móc suy nghĩ theo những cách rất khác nhau. Việc tăng khả năng tính toán của máy móc đến mức mà có thể đưa ra quyết định tương tự như con người sẽ có thể đạt được khi chúng ta biết cách tốt nhất để máy móc suy nghĩ như máy móc. Cho đến khi đó, đặt cược an toàn nhất là hãy loại bỏ AI khỏi các tài liệu tiếp thị và thay thế bằng máy học (Machine Learning). Để sử dụng tốt nhất những gì công nghệ cung cấp hiện nay, hãy tập trung vào các quy trình, hành vi, môi trường và chuỗi cung ứng có thể được tự động hóa thông minh hơn và loại AI ra khỏi phương trình trong thời điểm hiện tại.

P.Uyên

Xem thêm