Cây sachi inchi rất phù hợp để đưa vào chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vừa nâng cao hiệu quả kinh tế vừa tạo nguồn cung dầu omega3 ra thị trường.

Thực trạng sản xuất

Cây sacha inchi (đậu núi) được Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống và sản phẩm cây trồng Quốc gia đưa về trồng thử nghiệm ở Việt Nam từ tháng 11/2013. Đây là loại cây dễ trồng, trồng một lần nhưng khai thác được lâu (15-20 năm), thời gian thu hoạch nhanh và có tính rải vụ cao, kỹ thuật chăm sóc đơn giản.

Hạt sacha inchi là bộ phận có giá trị nhất của cây bởi chứa một lượng dầu rất lớn (41,4%) và protein (24,7%) và nhiều khoáng chất khác. Hạt chứa omega3 và omega6 theo tỷ lệ 1,3:1. Đây được xem là “tỷ lệ vàng” thực sự mang lại lợi ích cho cơ thể con người, làm giảm cholesterol, điều hòa huyết áp, cân bằng các tế bào thần kinh làm giảm các nguy cơ đột tử do bệnh tim mạch. Hạt sacha inchi giàu omega3 nhất trong các loại thực vật. Hàm lượng omega3 cao gấp 17 lần so với cá hồi hoang dã và không có vị tanh, không chứa chất bảo quản. Không chỉ vậy, hạt sacha inchi cung cấp nguồn protein thực vật đặc biệt, nhiều hơn so với hầu hết các loại thực vật khác. Hạt cũng chứa tryptophan - chất cần thiết cho việc sản xuất các vitamin cần thiết cho các phản ứng chuyển đổi trong cơ thể, tăng cường thư giãn, giúp làm dịu thần kinh, giảm căng thẳng… Hạt sacha inchi có chứa khoảng 29mg tryptophan trong mỗi g protein, cao hơn gấp 8 lần so với thịt gà tây. Các chất chống oxy hóa trong hạt chiếm nồng độ cao các chất chống oxy hóa tự nhiên như Vitamin A và E giúp bảo vệ tế bào khỏi tác hại của các gốc tự do. Hàm lượng chất xơ trong hạt cung cấp đủ 20% lượng chất xơ cho cơ thể trong 1 ngày. Với giá trị dinh dưỡng cao nên giá hạt sacha inchi khá cao.

Lá cây sacha inchi có nhiều polyphenol (313 mg/100g lá tươi, 1.833 mg/100g lá khô). Đây là chất có thể khử các gốc tự do trong cơ thể giống như chất chống ôxy hóa. Nghiên cứu chiết xuất dịch lá cây sacha inchi bằng nước, methanol, ethanol, cloroform và hexan cho thấy, các loại dịch chiết xuất từ lá cây này chứa 91,49% đường, 8,02% polyphenol và 0,49% protein. Polyphenol phân lập từ thực vật có tính kháng sinh cao nên làm tăng khả năng đề kháng các tế bào ung thư trong cơ thể người. Dịch chiết từ lá cây sacha inchi với hàm lượng polyphenol đặc biệt cao, có tính chống oxy hóa mạnh, chống tăng sinh tế bào ung thư lớn. Lá cây sacha inchi được xem là thực phẩm có thể dùng hàng ngày như rau xanh (ăn sống hoặc nấu chín), lá già nấu nước uống, làm trà túi lọc, trà hòa tan…

Ngoài công dụng làm thực phẩm tốt cho sức khỏe thì dầu sacha inchi còn được sử dụng trong công nghiệp mỹ phẩm. Hơn nữa, cây sacha inchi dễ trồng, với mức đầu tư ban đầu thấp, trồng một lần nhưng khai thác được nhiều năm. Vì thế, cây sachi inchi rất phù hợp để đưa vào chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vừa nâng cao hiệu quả kinh tế vừa tạo nguồn cung dầu omega3 ra thị trường.

Ưu điểm:

Theo GS.TS. Nguyễn Quang Thạch, quy trình canh tác cây sacha inchi phù hợp để triển khai ở TP.HCM và các vùng phụ cận, đạt đến trên 3 tấn/ha. Cây sachi inchi hoàn toàn phù hợp để đưa vào cơ cấu cây trồng, tổ chức sản xuất tại những vùng còn quỹ đất chưa sử dụng hết hoặc sử dụng kém hiệu quả. Điều này không chỉ giúp cho việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng tăng hiệu quả kinh tế tốt hơn, tự chủ được nguồn cung dầu omega3 ra thị trường, mà còn tạo công ăn việc làm cho người dân nông thôn. Khi trồng sachi inchi, người dân có thể tận dụng tối đa các loại nguyên, vật liệu địa phương như tre, gỗ, chàm… để đóng cọc, làm giàn.

Cây sacha inchi phù hợp với khí hậu nhiệt đới, có thể xem là cây che phủ đất, chống xói mòn cho đất dốc. Cây sacha inchi cũng không đòi hỏi quá khắt khe về điều kiện đất đai, cây có thể sinh trưởng phát triển trên nhiều loại đất, kể cả đất bạc màu.

Cây sacha inchi cho thu hoạch quanh năm, ra hoa kết quả liên tục không theo mùa vụ, do đó quả chín rải rác, không tập trung, nên các đợt thu hoạch thường kéo dài trong nhiều ngày. Độ chín của trái càng tăng thì độ ẩm của hạt càng giảm trong khi hàm lượng dầu tăng.

Giải pháp công nghệ

Bước 1: Chuẩn bị đất

Cây sacha inchi là cây lâu năm, trồng 1 lần nhưng thu hoạch nhiều năm liên tục, nên chuẩn bị đất rất quan trọng trong việc đảm bảo cây cho năng suất hạt ổn định.

Chọn khu vực đất không bị ngập úng vào mùa mưa, không bị phèn, có hệ thống thoát nước tốt. Đất được cày bừa kỹ, lên luống cao 30cm, phủ bạt chống cỏ, chừa 20cm giữa luống để trồng cây.

Kéo 2 dây tưới (stream line - khoảng cách lỗ nhỏ giọt 40cm) dọc theo luống cách hàng cây 20cm về 2 phía, trước khi phủ bạt chống cỏ.

Bước 2: Chuẩn bị hốc trồng

Việc xác định mật độ trồng và khoảng cách giữa các cây cũng là yếu tố hết sức quan trọng trong việc đảm bảo tối đa hóa năng suất hạt. Với mật độ 3.333 cây/ha, làm thành luống cách nhau 2m, cây cách cây 1,5m.

Đào hốc trồng cây sâu 30cm, đường kính 30cm. Bón lót phân hữu cơ và phân vô cơ, trộn với đất mặt trước khi trồng cây.

Bước 3: bón phân

Lượng phân bón: Bón 6,5-7,0 tấn phân chuồng hoai mục (loại phân được thải ra bởi gia súc, gia cầm) trên mỗi ha; phân vô cơ theo tư vấn và hướng dẫn của chuyên gia. Thông thường bao gồm: 90,7kg Urea/ha, 133,3kg Amoni sunphat/ha, 437,5kg Super lân/ha, 114,8kg kali clorua/ha.

Cách bón phân: Bón lót 2kg phân chuồng/hốc và 100% phân lân. Phân đạm và kali được bón lót 30%, thúc 2 lần. Lần 1: khi cây bắt đầu ra hoa, sau đó cách 2 tháng bón lần 2.

Lượng phân bón ở năm thứ 2 cũng được bón lượng phân như năm thứ nhất hoặc tăng thêm, tùy tình hình sinh trưởng của cây. Từ loại và lượng phân bón cụ thể nêu trên, chia đều cho các hốc theo số lần bón.

Bước 4: Ươm giống

Chọn giống sacha inchi cho năng suất cao nhất theo tư vấn của chuyên gia (phù hợp với khu vực gieo trồng.

Hạt được ngâm 12 giờ, đem ủ trong mụn dừa cho nứt nanh mới gieo. Để cây giốmg trong bầu đất kích thước 15x18 cm; khi được 8 lá thật thì đem trồng ra vườn. 

Bước 5: Làm giàn

Thiết kế và lắp đặt theo kiểu giàn chữ T để phù hợp cho cây tạo tán, dễ dàng chăm sóc cũng như thu hoạch.

Bước 6: Chăm sóc

Cắm cọc buộc cây: do sach inchi là cây thân leo nên cần cắm mỗi gốc 1 cây tre lồ ô nhỏ (đường kính 1,5-2,0 cm), buộc thân cây vào cọc cắm.

Để 1 thân chính và 2-3 cành vượt cho lên giàn, còn lại tỉa bỏ. Khi cây đã leo lên mặt giàn thì sắp ngọn về 2 hướng theo chiều dọc của giàn. Mỗi năm cắt tỉa 1 lần, bấm ngọn cành lớn, bỏ những cành nhỏ, cành bị chết.

Làm cỏ gốc định kỳ mỗi tháng 1 lần và bón phân thúc theo lịch.

Phun chất điều hoà sinh trưởng thực vật theo hướng dẫn của chuyên gia. Phun khi cây bắt đầu xuất hiện chùm hoa đầu tiên, các hoa vẫn chưa nở. Định kỳ phun 7 ngày/lần cho đến khi có trái chín đầu tiên. Phun xử lý lúc trời mát, không có mưa hay nắng to.

Phun phân bón lá Nano Bo-Ca (Molipden: 50 ppm, nano Bo: 2000 ppm, nano Canxi: 3500 ppm, nano Chitosan: 5000 ppm). Liều lượng sử dụng: 100 ml/30 lít nước. Phun sau khi các chùm hoa đã được phun chất điều hòa sinh trưởng thực vật và hình thành hoa cái thì tiến hành phun phân bón lá. Định kỳ phun 7 ngày/lần cho đến khi có trái chín đầu tiên.

Bước 7: Thu hoạch

Cây sacha inchi cho thu hoạch quanh năm, ra hoa kết quả liên tục không theo mùa vụ, do đó quả chín rải rác, không tập trung, nên các đợt thu hoạch thường kéo dài trong nhiều ngày.

Thu hoạch: Khi quả già (khoảng 7,5-8 tháng kể từ khi trồng), phần vỏ quả khô hẳn, chuyển thành màu nâu sậm, lộ ra phần hạt là quả đã chín hoàn toàn, có thể thu hoạch được. Khi thời tiết nắng ráo thuận lợi trong mùa khô, vỏ quả khô giòn, các múi tự tách ra và hạt có thể rớt ra ngoài. Tuy nhiên, trong mùa mưa ít nắng, ẩm độ cao, quả sẽ khó khô được, vỏ quả dễ bị thối nhũn, làm hạt bị mốc và có hạt nẩy mầm. Trong mùa mưa, chất lượng hạt thường bị giảm do quả chín gặp mưa liên tục nhiều ngày. Do đó khi quả bắt đầu chín cần bố trí thu hoạch ngay trong thời gian ngắn. Khi thu hoạch cần dùng kéo cắt cuống, không nên giật vì sẽ làm dập gãy thân cành, hư giàn. Không hái quả còn non.

Phơi sấy: Quả thu xong cần phơi nắng hoặc đưa vào sấy khô, nhiệt độ phơi sấy trung bình từ 30-40oC đến khi hạt đạt 5% ẩm độ là đạt.

Bước 8: Phòng trừ sâu bệnh

Cây sacha inchi thường bị một số sâu và bệnh hại. Có thể sẽ gặp sâu hại là sâu đục thân và đôi khi xuất hiện rệp sáp, nhưng mật độ thấp, ít khi phải xử lý thuốc. Với sâu đục thân thì phun thuốc nhóm pyrethroid khi thấy xuất hiện cây có cành bị héo.

Bệnh hại: gây ra do tuyến trùng (Meloidogyne sp.). Khi cây bị nhiễm tuyến trùng bắt đầu có dấu hiệu cây héo, phát triển còi cọc, lá vàng dần, đào rễ lên thấy các nốt sưng sần sùi ở trên rễ. Khi cây bị nhiễm tuyến trùng nặng tốt nhất nên nhổ bỏ và xử lý đất, trồng thay cây mới. Biện pháp tốt nhất là bón ngừa cùng phân chuồng trước khi trồng bằng thuốc vi sinh trừ tuyến trùng Bionema 800WP theo liều lượng 5-7 kg/ha.

Ngoài ra, cần chú ý thêm nấm lở cổ rễ (Rhizoctonia solani), chủ yếu gây hại giai đoạn cây con trong vườn ươm. Cần xử lý giá thể trước khi ươm cây vào bầu bằng vôi bột hoặc thuốc diệt nấm. Khi thấy xuất hiện triệu chứng bệnh lở cổ rễ trên vườn ươm (cây con héo dần dần và thấy thối phần gốc) thì xử lý bằng thuốc Aliette (30g/10lít phun ướt toàn cây) hoặc validacycin theo liều lượng khuyến cáo.

Điều kiện chuyển giao

Sacha inchi là cây thân leo bán gỗ mềm mại, cành lá phát triển rất mạnh trong mùa mưa ẩm, nhiệt độ cao, trong khi đó bộ rễ ăn nông, nhiều rễ nhánh, phát triển theo chiều rộng trên tầng đất mặt nên khả năng chống đổ kém. Cây bị thoái hóa rễ cọc sớm khi bắt đầu ra hoa lứa đầu vì vậy cây rất dễ bị bật gốc khi gặp gió bão. Khi chọn vùng trồng cần tránh những nơi hay xảy ra bão gió hoặc cường độ gió cao làm đổ giàn, gãy cây, gãy cành, rụng quả. Người canh tác nên căn cứ vào đặc điểm này để chọn vùng khí hậu phù hợp, tránh được những diễn biến thời tiết bất lợi nhằm duy trì vườn cây trong thời gian dài. Khi vùng quy hoạch không đáp ứng được những yêu cầu trên nên chủ động tạo các vành đai rừng phòng hộ che chắn các hướng nhằm giảm bớt cường độ gió.

Thông tin

Tên tác giả: GS. TS. NGUYỄN QUANG THẠCH

Đơn vị đồng hành

Đơn vị bảo trợ truyền thông