Mã số N2102: Phương pháp tổ chức trò chơi trong dạy học Địa lý nhằm nâng cao chất lượng học tập, tạo sự hứng thú cho học sinh
I. Đặt vấn đề :
Thực trạng hiện nay, một số học sinh có cách học đối phó với các kì kiểm tra và kì thi. Các em có suy nghĩ học để thi hết môn, lên lớp để trả bài và học bài theo ý thầy cô chứ không phải học là tiếp thu và khắc ghi kiến thức cho mình để sử dụng cho cuộc sống.
Trong các tiết học, như tôi quan sát thấy được các em dường như không đọc sách, không soạn bài cũng như không tham gia xây dựng bài, chỉ ngồi chờ giáo viên gọi, ghi chép thụ động. Kiến thức các em lĩnh hội rất ít và rất nhanh quên vì không có ấn tượng mạnh đối với sự nhận thức của các em để não bộ các em có thể khắc sâu nó thành mạch kiến thức cần nhớ lâu dài mà chỉ là kiến thức mau quên.
Để nâng cao được chất lượng của bộ môn, việc dạy học địa lý nói riêng và các môn học khác tôi thiết nghĩ điều đầu tiên là phải tạo được sự hứng khởi, thích thú cho các em. Vì vậy, việc tổ chức các hoạt động dạy học kết hợp với việc tổ chức những trò chơi sẽ giúp các em dễ dàng lĩnh hội kiến thức của bài học, tự các em không còn thấy tính chất “khô khan” mà hứng thú hơn rất nhiều trong việc học tập ở bộ môn.
Nhằm kích cầu học tập của học sinh nâng cao chất lượng giảng dạy, với phương châm “học mà vui” và “ vui mà học”, đó là lý do tôi chọn đề tài này
“ Phương pháp tổ chức trò chơi trong dạy học Địa lý nhằm nâng cao chất lượng học tập, tạo sự hứng thú cho học sinh”.
II. Nội dung của giải pháp:
1. Yêu cầu của giải pháp:
Trò chơi trong dạy học không chỉ tạo ra chỉ để vui chơi mà chủ yếu là để giúp cho quá trình dạy học được vui tươi, hấp dẫn và học sinh nắm bắt được kiến thức nhanh chóng, tạo ra ấn tượng sâu đậm của các em đối với kiến thức để khắc sâu kiến thức hơn trong học tập.
Để có một trò chơi đúng nghĩa và bổ ích phải hội tụ 3 yếu tố sau: xây dựng bầu không khí vui tươi, sống động, thu hút tất cả mọi người cùng tham gia; rèn luyện kỹ năng phản ứng nhanh, tháo vát, quyết đoán...; giáo dục chiều sâu thông qua các trò chơi giúp cho các em học sinh nhận thức được tinh thần đoàn kết, tình đồng đội và kỷ luật tập thể, tính trung thực.
Để thực hiện trò chơi địa lý cần thực hiện những nguyên tắc sau: tổ chức trò chơi địa lý phải phù hợp với đặc điểm tâm lý, trình độ nhận thức và hoàn cảnh học tập của học sinh, phù hợp với điều kiện vật chất và không gian, thời gian thực hiện; Nội dung trò chơi là nội dung địa lý hoặc có liên quan trực tiếp, giúp mở rộng, nâng cao kiến thức, kỹ năng địa lý. Trò chơi Địa lý tuy mang tính tự nguyện tham gia nhưng phải đề cao tinh thần kỷ luật, ý thức tập thể của học sinh, đề cao được vai trò, tính tích cực, sáng tạo của các cá nhân học sinh.
Một số yêu cầu để thực hiện tiết dạy có trò chơi Địa lý.
Để trò chơi tiến hành có kết quả mong muốn thì cần có sự kết hợp đồng bộ giữa giáo viên và học sinh. Giáo viên là khách thể nhưng trực tiếp chỉ đạo điều hành cuộc chơi, học sinh là chủ thể tham dự trực tiếp trò chơi. Vì vậy cần:
* Về phía giáo viên
Thứ nhất, chuẩn bị biên soạn: nội dung trò chơi, hình thức chơi và cụ thể trò chơi nào sao cho phù hợp với hàm lượng kiến thức cần chuyển tải trong bài dạy. Đây là bước mở đầu hết sức quan trọng để đi đến thành công hay không. Như vậy ngoài việc giảng dạy truyền đạt kiến thức, giáo viên còn là chủ biên tập tốt, gồm chuẩn bị một số phương tiện đồ dùng cần thiết thích hợp cho trò chơi như các mảnh bản đồ cắt rời (bản đồ trống, tự nhiên kinh tế, tổng hợp hoặc từng yếu tố) và ghi sẵn các câu hỏi nêu dưới hoặc bên trên để học sinh trả lời đã đề ra nhằm củng cố các khái niệm địa lý.
Các phiếu có ghi sẵn các câu hỏi và hình vẽ mang nội dung kiến thức bản đồ, biểu đồ v.v...; Các phiếu có ghi sẵn nội dung mô tả các sự vật hiện tượng địa lý nhưng không định rõ câu trả lời về đối tượng đó (mô tả đủ điều kiện tự nhiên, dân cư hoặc kinh tế v.v...) của một quốc gia nhưng không biết tên và địa điểm; Các lược đồ và đồ thị vẽ sẵn; Bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, đồ thị; Bảng phụ
Thứ hai, chuẩn bị các hình thức trò chơi: hình thức trò chơi rất đa dạng, phong phú. Tùy vào quy mô, đối tượng học sinh, chương trình địa lý ở các khối lớp khác nhau, điều kiện cơ sở vật chất chúng ta có thể tổ chức được những trò chơi phù hợp với học sinh. Các hình thức có thể là là hình thức giải đố, đặt câu đố, bài đố, cả lớp, cá nhân.
* Về phía học sinh
Thứ nhất, chuẩn bị ở nhà: đây chính là các thành viên tham gia trực tiếp cuộc chơi. Nếu các em chuẩn bị ở nhà chu đáo thì cuộc chơi diễn ra thuận lợi có hiệu quả. Một khi đã trở thành thói quen, thì việc chuẩn bị ở nhà giáo viên không cần nhắc nhở vì bản thân các em đã ham thích, vì mình cần chiến thắng, gồm các việc sau: nắm bắt nội dung kiến thức một cách kỹ càng. Nắm bắt kiến thức sắp và sẽ học đến (hoặc rộng hơn nữa). Sưu tầm sách báo, tranh ảnh, tài liệu v.v... có liên quan đến kiến thức mình học.
Thứ hai, trong giờ học các học sinh cần: mạnh dạn và ham thích chơi trò chơi, nhanh nhẹn chớp lấy cơ hội, trả lời nhanh gọn, súc tích.
Dưới đây là trò chơi đuổi hình bắt chữ có thể áp dụng vào quá trình dạy - học môn Địa lý:
- Luật chơi: Giáo viên đưa ra một hình ảnh hoặc nhiều hình ảnh trong đó có ẩn chứa một từ, một cụm từ nào đó yêu cầu học sinh cả lớp độc lập suy nghĩ và trả lời thật nhanh.
- Áp dụng: Giáo viên nên tổ chức trò chơi đuổi hình bắt chữ ở đầu tiết để dẫn dắt vào bài mới với những hình ảnh đẹp, phù hợp sẽ gây hứng thú, kích thích trí tò mò của học sinh ngay đầu tiết học.
- Ví dụ: Học bài Hoa Kì tiết đầu tiên giáo viên có thể cho học sinh quan sát các hình ảnh: Tượng Nữ thần tự do, hình ảnh toà tháp đôi, Tổng thống Mỹ đương nhiệm, nhà trắng.
Yêu cầu học sinh cho biết các hình ảnh trên gợi cho các em liên tưởng đến quốc gia nào? Sau đó giáo viên giới thiệu vào bài mới
Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Cốt lõi của việc đổi mới phương pháp dạy và học là hướng tới học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động”. Một khi các em đã có hứng thú, có niềm vui sẽ tạo cho các em tâm thế mỗi ngày đến trường là một ngày vui.
Do đó việc tổ chức trò chơi địa lý cho học sinh ở lớp là những hình thức phong phú hỗ trợ tích cực cho học tập của học sinh. Nó gợi cho các em “óc tò mò” ham khám phá, ham hiểu biết, kích thích sự chủ động sáng tạo và giúp các em học tập tốt hơn.
2. Các nhóm trò chơi:
Khi dạy học, giáo viên có thể áp dụng nhiều trò chơi khác nhau trong từng nội dung cho phù hợp, linh động trong giảng dạy không nhất thiết phải ở đầu hay cuối bài.
Các trò chơi có thể được chia làm 3 nhóm:
Thứ nhất là nhóm trò chơi dùng lời. Với nhóm trò chơi chủ yếu bằng ngôn ngữ, nhiệm vụ của GV chủ yếu là đọc câu hỏi. Thông qua câu trả lời của người học, giáo viên sẽ là người công bố đáp án, hình thức hỏi - đáp giúp các em tái hiện hoặc củng cố thêm kiến thức. Ở nhóm trò chơi này, giáo viên phải là người linh hoạt trong việc dùng ngôn ngữ, động tác cơ thể hoặc di chuyển liên tục nhằm thu hút sự chú ý của học sinh, tạo bầu không khí sinh động cho tiết học. Các dạng trò chơi này rất phong phú và phổ biến như: trò chơi “Trả lời nhanh”, “Đoán từ”, “Ai là chuyên gia”…
Thứ hai là nhóm trò chơi sử dụng phương tiện trực quan. Các phương tiện trực quan trong môn Địa lý phổ biến là tranh ảnh, bản đồ, tập bản đồ, phim, sơ đồ, mô hình, sa bàn. Với các phương tiện nhìn thấy bằng mắt, giáo viên kết hợp dùng lời để mô tả, yêu cầu học sinh quan sát, nghiên cứu, ghi chép và trả lời nhằm tái hiện kiến thức, đánh giá, phản biện, giải thích các vấn đề địa lý. Tùy theo bài học, đối tượng và mục đích của giáo viên mà phương tiện trực quan có thể sử dụng ở mức độ thời lượng sao cho hiệu quả và đảm bảo phát triển kỹ năng cho các em. Ví dụ, để tham gia trò chơi với Atlat, học sinh phải sử dụng bản đồ xuyên suốt tiết học. Ở mức độ đọc đơn giản là những câu hỏi ngắn nhằm phát hiện nhanh kiến thức, đối tượng là những câu hỏi chủ đề cái gì? ở đâu? Ở mức độ cao hơn, học sinh phải sử dụng từ 2 trang bản đồ trở lên để tìm kiếm và tổng hợp thông tin nhằm trả lời cho câu hỏi tại sao? như thế nào? Dựa vào Atlat, học sinh có thể ghép bản đồ châu lục và quốc gia để ghi nhớ hình dạng và tên đối tượng, chỉ tên quốc gia trên bản đồ lớn, giải thích đặc điểm tự nhiên của một khu vực lãnh thổ như khí hậu, sông ngòi; so sánh hai vùng lãnh thổ hay hai đối tượng địa lý như so sánh hai trung tâm công nghiệp, hai quốc gia về vị trí và đặc điểm tự nhiên.
Thứ ba là nhóm trò chơi có sử dụng công nghệ. Trong nhóm trò chơi này, GV và HS đều phải sử dụng máy tính, điện thoại thông minh có kết nối mạng để phục vụ cho việc tìm kiếm và tổng hợp kiến thức. Tại trường THCS có thể áp dụng trò chơi Kahoor. Nó đòi hỏi người chơi nhanh trí lựa chọn đáp án đúng nhất trong 4 đáp án gợi ý theo hình thức trắc nghiệm. Được thực hiện trên máy tính có kết nối mạng, công bằng về mặt thời gian và khuyến khích thông qua điểm thưởng, trò chơi này dành cho cá nhân và cả cặp đôi, nhóm lớn. Trò chơi lật hình, ghép hình là kết hợp giữa các hình ảnh và câu hỏi, học sinh phải trả lời các câu hỏi sau khi chọn số/chọn hình ảnh. Thao tác giở ra từng góc hình và đoán nội dung bị che giấu là điều học sinh rất hào hứng và còn có tác dụng phát huy khả năng ghi nhớ rất tốt. Trò chơi ô chữ là thông qua đoán các từ hàng ngang và lắp ghép các từ khóa để đoán được trọng tâm bài học sẽ giúp học sinh hệ thống kiến thức hiệu quả cũng như giúp học phát huy tính quyết đoán của bản thân. Việc thiết kế trò chơi ô chữ trên phần mềm Powerpoin mất rất nhiều thời gian bởi sự phức tạp từ các hiệu ứng. Với môn địa lý, việc sử dụng phim đối với nhiều giáo viên còn mang tính minh họa. Tuy nhiên, học sinh rất quan tâm tới việc sử dụng đoạn phim làm học liệu và khai thác thông tin từ các đoạn phim nhằm minh họa, giải thích cho các đơn vị kiến thức.
Các chứng cứ, tài liệu đính kèm để minh họa:
Ø Khi soạn bài 17 Địa lý 8
- Phần củng cố: GV cho HS tham gia trò chơi “ Con số may mắn và khám phá những điều lí thú phía sau con số”.
- Không chỉ giúp các em thuộc tên các quốc gia thành viên ASEAN mà còn giúp các em biết thêm các thông tin khác của các quốc gia (quốc kì, tiền, hình ảnh về trang phục hay văn hóa).
Ø Khi dạy chủ đề địa hình Việt Nam: bài 28 và 29 lớp 8
- Phần mở bài cho học sinh xem các hình ảnh đoán địa hình của Việt Nam.
- Phần củng cố cho học sinh vẽ sơ đồ tư duy cho kiến thức vừa học và trang trí nó để có bài học về nhà.
Ø Khi dạy về chủ đề khí hậu Việt Nam (bài 31 và 32): chúng ta cũng có thể cho các em thi hệ thống hóa kiến thức để thấy sự liên hệ với nhau của mạch kiến thức
- Khi học sinh quá thụ động vẫn không muốn tham gia thì tạo không khí cũng như làm các em tăng tính kịch tính của trò chơi, giáo viên có thể sử dụng các bộ số để bốc thăm.
Một loại hình bốc thăm được các lớp chuẩn bị ở lớp mình
3. Đánh giá về ưu điểm và nhược điểm.
a. Ưu điểm :
Tổ chức trò chơi địa lý cho học sinh ở lớp là những hình thức phong phú hổ trợ tích cực cho học tập của học sinh. Nó gợi cho các em “óc tò mò” ham khám phá, ham hiểu biết, kích thích sự chủ động sáng tạo và giúp các em học tập tốt hơn.
Giáo viên thuận lợi trong quá trình giảng dạy, chủ động về hệ thống câu hỏi cũng như kiến thức truyền đạt cho học sinh.
Quản lý tốt được tiến trình dạy học, quản lý được học sinh trong suốt quá trình giảng dạy tại lớp.
Nắm được những nội dung học sinh sẽ trả lời, không có tình huống mới phát sinh à Hạn chế tốn kém tối đa thời gian trong việc sẽ giải quyết những tình huống mới. Thu được tín hiệu ngược từ học sinh một cách nhanh, gọn, kịp thời để điều chỉnh hoạt động của mình và học sinh.
Bồi dưỡng cho học sinh năng lực diễn đạt bằng lời những vấn đề khoa học súc tích.
b. Hạn chế:
Nhiều GV thường gặp khó khăn khi xây dựng hệ thống câu hỏi do không nắm chắc trình độ của học sinh vì vậy ngay sau khi đặt câu hỏi thường là nêu ngay gợi ý câu trả lời khiến học sinh rơi vào trạng thái bị động, không thực sự làm việc, chỉ ỷ lại vào gợi ý của giáo viên.
4. Tính mới, tính sáng tạo:
- Không nhất thiết tổ chức trò chơi ở phần củng cố, có thể tổ chức trò chơi ở phần mở bài để khởi động hoặc kết thúc một nội dung của bài học.
- Có nhiều hình thức tổ chức trò chơi, giáo viên có thể sử dụng công nghệ thông tin để soạn trò chơi (ô chữ, nhìn hình đoán địa danh hoặc quốc gia…) hoặc có thể tổ chức các trò chơi như: ai nhanh hơn, đối đáp, tôi là nhà thong thái….
- Ở một số tiết giáo viên có thể phân công các nhóm về chuẩn bị một trò chơi phù hợp với nội dung bài học.
- Phương pháp tổ chức trò chơi sẽ kích thích tất cả thành viên trong lớp tham gia, không ngoại trừ các học sinh yếu, chậm tiếp thu.Tạo không khí lớp học thoải mái,vui vẻ, sinh động.
- Thông qua các trò chơi học sinh không chỉ nắm được kiến thức bài học mà còn rèn luyện được kỹ năng phản ứng nhanh, tháo vát, quyết đoán và nhận thức được tinh thần đoàn kết, trung thực.
- Phương pháp tổ chức trò chơi có tác dụng mở rộng và củng cố hiểu biết kiến thức, rèn luyện kỹ năng địa lý .
5. Khả năng áp dụng, nhân rộng
- Sáng kiến này có thể áp dụng được với tất cả các môn giảng dạy tại trường học vì nó tạo nên sự hứng thú, yêu thích môn học và từ đó tạo nên tính tự giác học tập của học sinh. Đây là một việc làm hiệu quả, thiết thực và đảm bảo được mục tiêu dạy học cũng như giáo dục đề ra trong môi trường sư phạm. Qua đó nó giúp người nâng cao năng lực chuyên môn và uy tín với học sinh, giúp học sinh có sự chủ động, tích cực hơn trong việc tiếp nhận kiến thức, kiến thức sẽ dễ dàng tiếp nhận và lưu trữ lâu hơn, tăng tính đoàn kết giữa các thành viên trong lớp, kết quả học tập được cải thiện hơn.
- Bên cạnh đó, để nâng cao hiệu quả của sáng kiến này thì cần sự đóng góp tích cực của tất cả giáo viên trong nhóm, tổ chuyên môn cũng như sự định hướng chỉ đạo xuyên suốt của Cán bộ quản lý nhà trường, sự đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất cũng như các trang thiết bị đáp ứng yêu cầu chung của đổi mới phương pháp dạy và học hiện nay.
III. Kết quả:
1 . Hiệu quả kinh tế:
- Việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tạo sự hứng thú, yêu thích môn học từ đó tăng sự chủ động tích cực của học sinh, phát huy năng lực tự học sẽ giúp giáo viên giảm bớt được áp lực công việc, giảm bớt được lượng thời gian truyền đạt cho học sinh và cả thời gian chuẩn bị mà vẫn đảm bảo tốt nội dung bài học. Bên cạnh đó học sinh chủ động, tự giác việc học tập, giảm thiểu tối đa việc tham gia các lớp học thêm, học ngoài giờ qua đó tiết kiệm chi phí cho chính Phụ huynh và học sinh.
2. Hiệu quả về mặt xã hội, môi trường
a. Đối với giáo viên:
- Giáo viên không chỉ khắc sâu kiến thức mà còn tạo một không khí lớp học thoải mái, kích thích tinh thần học tập của học sinh. Đặc biệt là khuyến khích học sinh học yếu, chậm và nhút nhát có cơ hội tích cực tham gia vào quá trình học tập. Từ đó hiểu bài, học tập sẽ tốt hơn, tạo được hứng thú học tập bộ môn cho học sinh.
- Giáo viên thực hiện được việc đổi mới phương pháp dạy học một cách sáng tạo và có hiệu quả không mang tính công thức, gò bó, từ đó có niềm tin vào nghề.
b. Đối với học sinh:
- Tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, thoải mái, và lưu giữ lâu hơn.
- Học sinh tỏ ra hào hứng, chờ đợi đến tiết học tiếp theo và yêu thích bộ môn hơn.
- Bồi dưỡng và giáo dục tinh thần đoàn kết hợp tác giữa các em học sinh trong học tập cũng như các hoạt động khác.
c. Đối tượng khác:
- Phụ huynh và những lực lượng giáo dục khác sẽ càng đánh giá cao hơn quá trình giảng dạy trong trường học cũng như chất lượng giáo dục và vai trò quan trọng của nhà trường, từ đó phối hợp tốt hơn trong các công tác hoạt động giáo dục – dạy học được tổ chức bên trong cũng như bên ngoài nhà trường.
IV. Kết quả áp dụng:
- Kết quả học tập của học sinh qua thời gian cũng có sự tiến bộ sau một học kì bản thân tôi thực hiện định hướng dạy học này với bản thân và với các em học sinh.
- Giáo viên đã có sự đánh giá và so sánh kết quả của các lớp giảng dạy như sau:
+ Lớp áp dụng phương pháp:
Lớp học sôi nổi, học sinh thích thú hơn với tiết học. Sau giờ học học sinh hiểu bài và mong chờ đến tiết học sau.
Học sinh nhớ bài ngay tại lớp, khắc sâu những kiến thức trọng tâm của bài học.
Các tiết học tiếp theo, học sinh làm bài và chuẩn bị bài đầy đủ để thi đua cùng các bạn, theo kịp trò chơi của giáo viên.
Khả năng hệ thống kiến thức để giải quyết các vấn đề khó nhanh hơn, đặc biệt các vấn đề thực tiến có liên hệ giữa các bài học.
Kết quả giảng dạy cao, tỉ lệ học sinh yếu rất thấp.
+ Lớp không áp dụng phương pháp:
Học sinh học thụ động, chờ sự giảng bài của giáo viên. Không khí học trầm lắng và ít phát huy tính tích cực của học sinh. Học sinh ỷ lại vào bài giảng của giáo viên.
Kết quả cuối HKI không cao
Trong giảng dạy từ những trò chơi đơn giản, giáo viên có thể xây dựng thành bộ trò chơi trong tiết dạy để học sinh vừa học vừa chơi, tích cực tìm tòi tri thức. Trong nền giáo dục hiện đại thì đây là một cách dạy mới, thu hút người học và đem đến nhiều hiệu quả không chỉ trong môn Địa lý mà còn ở tất cả các môn học khác để áp dụng. Thực tế tại đơn vị, sau khi áp dụng phương pháp trò chơi, tỉ lệ học sinh yếu- kém rất thấp. Học sinh say mê với môn học, học sinh hăng hái tham gia các lớp bồi dưỡng Địa lí và đạt nhiều thành tích cao như học sinh giỏi cấp trường, cấp huyện và cấp thành phố trong năm học này.
Thông tin
Tên tác giả: NGUYỄN VĂN NGỌC
Đơn vị đồng hành
Đơn vị bảo trợ truyền thông
