Sự biến động của nền báo chí Việt Nam trong vòng xoáy công nghệ (phần 2)
Chúng ta đã thấy cơn lốc công nghệ tác động sâu rộng đến hình thức, đến những gì thể hiện ra bên ngoài của nền báo chí như thế nào. Đó là những điều dễ nhận thấy với tất cả mọi người.
Nhưng với những người làm trong lĩnh vực báo chí, những tác động không chỉ dừng lại ở mặt hình thức như vậy. Sự thực là, toàn bộ qui trình làm báo, thậm chí nghiệp vụ làm báo, và nội dung báo chí, cũng đã biến đổi do công nghệ…
Qui trình làm báo
Trước đây, và cả với báo giấy hiện nay, qui trình để xuất bản ra một số báo khá dài: thông thường sau khi các nhà báo hoàn thiện và bài được duyệt đăng sẽ được chuyển sang bộ phận minh họa nếu cần, sau đó chốt lại hình thức và nội dung cả số báo, rồi đem đi in, đóng gói, và giao đến các đại lý.
Chuyện các phóng viên phải gấp rút hoàn thành duyệt bài, rồi trực tiếp mang đến nhà in để in trong đêm cho kịp phát hành sáng hôm sau là chuyện khá phổ biến.
Nhưng với báo điện tử, bốn khâu cuối cùng mất thời gian và công sức nhất đã bị loại bỏ. Chỉ cần bài báo và minh họa được duyệt, tòa soạn giờ đây có thể cho đăng bất cứ lúc nào, và tin tức sẽ đến với mọi độc giả ngay lập tức. Hơn thế nữa, công nghệ đã cho phép báo chí truyền tin trực tiếp sự kiện đang diễn ra ở bất cứ thời điểm nào.
Khâu in ấn cũng có nhiều thay đổi. Báo chí thưở sơ khai đã sử dụng công nghệ hiện đại nhất thời đó là máy đánh chữ bằng tay được nhập về từ Pháp. Đến những năm 1900, máy đánh chữ cơ học xuất hiện ở Việt nam và được sử dụng suốt một thời gian dài trong in ấn báo chí, sách vở.
Cùng với phát minh và xu hướng nở rộ của máy in điện tử, những năm 1960 tại miền nam Việt nam, một số tòa báo, nhà xuất bản đã bắt đầu sử dụng máy in điện tử để in số lượng lớn lên đến 10,000 bản chỉ trong một đêm.
Đến tận những năm gần đây công nghệ in lazer phát triển và hoàn thiện, các tờ báo giấy mới được in bằng máy lazer.
Qúa trình ‘nâng cấp’ công nghệ in khá dài với nhiều phiên bản, vậy mà ‘cơn lốc’ internet đã quét qua khiến các công nghệ in tiên tiến cũng bị ‘lu mờ’ đi trong lĩnh vực báo chí. Nhiều tờ báo giờ đã không còn cần đến máy in!
Nghiệp vụ làm báo
Ở khâu lấy tin bài, tài liệu… trước đây hầu hết các phóng viên sử dụng máy ghi âm và sách vở, tài liệu bản cứng từ các cơ quan, thư viện…
Internet đến và mang cho các phóng viên rất nhiều công cụ hữu ích khác: camera, email, các công cụ tìm kiếm trực tuyến, và vô số cách thức thu thập thông tin khác.
Tin bài nhiều đến đâu nặng đến đâu cũng có thể gửi đi trong tích tắc chỉ bằng một click chuột, chứ không nhất thiết phải in ra, trực tiếp mang đến tòa soạn hay gửi qua bưu điện như thời chưa có bóng dáng công nghệ internet nữa.
Nguồn thông tin đa dạng, đồng thời cũng cho phép các nhà báo và cộng đồng dễ dàng kiểm tra tính đạo nhái trong mỗi bài viết.
Các nhà báo được tạo điều kiện làm việc thuận lợi hơn, nhưng đồng thời cũng ‘bị giám sát’ chặt hơn nếu nghiệp vụ non kém.
Và tất nhiên, những bài phỏng vấn ‘nguội’ có thể gửi đi hay được gửi đến nhanh chóng qua email mà không cần qua bưu điện nữa.
Nội dung trang báo
Tất nhiên, nội dung trên các trang báo chủ yếu thay đổi theo tình hình kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội của đất nước, cũng như theo tiêu chí, mục đích, đường hướng hoạt động của mỗi tờ báo.
Sự tác động của công nghệ đến nội dung trong báo chí thường chỉ là gián tiếp, chẳng hạn như công nghệ làm thay đổi thói quen, sở thích… của độc giả, hay công nghệ tác động đến khoa học, kinh tế, đời sống khiến báo chí cũng phải thay đổi để phù hợp với tình hình mới.
Dù vậy, những thay đổi trong cách thức truyền tải thông tin, trong nội dung báo chí cũng khá thú vị theo từng nhịp phát triển của công nghệ.
Những bài báo, kể cả chính luận hay xã luận, nghiêm túc hay giải trí, dù ở lĩnh vực nào, đều được trình bày minh họa ngày càng đa dạng. Công nghệ in điện tử tưởng như đã là một bước tiến vĩ đại giúp báo chí có thể thỏa sức sử dụng hình họa, mỹ thuật và ảnh trong các tạp chí.
Nhưng internet tới giống như một cây đũa thần mở ra cả một chân trời mới trong lĩnh vực minh họa, ảnh và toàn bộ phần nội dung báo chí ngoài các bài viết.
Cùng với cộng hưởng của hàng loạt công nghệ mới trong thiết kế, đồ họa trên máy tính, công nghệ dựng, chụp và chỉnh sửa ảnh, phim, công nghệ thực tế ảo…, một trang báo giờ đây trở nên đa dạng hơn bao giờ hết: mỗi bài viết đều có thể kèm hình ảnh, đồ họa minh họa, video, và đường dẫn đến những vấn đề liên quan khác.
Quảng cáo – một nội dung khá quan trọng giúp các tờ báo có kinh phí hoạt động – cũng thay đổi đáng kể trước làn sóng công nghệ. Thời công nghệ in ấn và máy tính còn thô sơ, tất nhiên những mục quảng cáo trên báo cũng thô sơ.
Kể cả khi in màu xuất hiện, quảng cáo trên báo không có nhiều biến chuyển đáng kể.
Nhưng internet và kĩ thuật số đã tạo ra những thay đổi cực lớn đối với quảng cáo báo chí. Giờ đây, người ta dễ dàng ‘bị’ quảng cáo xâm chiếm bớt các không gian tin tức dưới đủ hình thức từ video, logo, slogan, website đến các mục quảng cáo gián tiếp. Thậm chí, công nghệ còn giúp ‘đọc’ được hành vi của độc giả để giúp quảng cáo tiếp cận đến những đối tượng phù hợp nhất nữa!
Nhưng không hẳn công nghệ đem đến một màu hồng cho quảng cáo báo chí. Dù công nghệ giúp quảng cáo hiệu quả hơn, nhưng với báo chí truyền thống, công nghệ cũng đem đến một lượng đối thủ cạnh tranh khổng lồ giành bớt thị phần quảng cáo.
Trên không gian mạng, các trang web như Google, facebook, trang của những người nổi tiếng, các hot bloggers… mới là những địa chỉ được các công ty gửi gắm và rót phần lớn ngân sách quảng cáo.
Một số báo mạng cũng cạnh tranh được ở mảng này, tuy nhiên hầu hết báo chí kể cả báo mạng, báo giấy và báo truyền thanh truyền hình đều bị giảm tỉ lệ tăng trưởng quảng cáo trong thời đại bùng nổ công nghệ, đặc biệt là công nghệ internet!
Đó là điểm xuyết những thay đổi lớn nhất mà công nghệ tác động đến báo chí. Nhìn lại, chúng ta thấy rõ ràng những điểm xuyết này gần như đã bao phủ toàn bộ hệ thống báo chí! Từ hình thức đến nội dung, từ cách thức đến qui trình, từ khách thể đến chủ thể.
Báo chí xoay trong guồng quay của công nghệ và biến đổi mạnh mẽ theo quá trình phát triển của công nghệ mới, nhất là công nghệ internet, kỹ thuật số và công nghệ thông minh. Không ai biết được những guồng quay này sẽ tiếp tục khiến báo chí biến đổi đến đâu, nhưng chắc chắn một điều, những tác động của công nghệ mới sẽ mãi còn tiếp diễn…
Hà
