Nhật ký Innovation: Đốt tiền

Thiệt là chạnh lòng khi vừa nhận được tin nhắn của đồng đội: “Đời startup không lương, cuối tháng được founder cho mấy túi gạo…”. Cùng lúc đó, một startup khác đăng tuyển giám đốc marketing hơn 100 triệu mỗi tháng.

Đốt tiền – là dịch nghĩa trần trụi của “burn rate” – một từ hơi chuyên môn dùng để nói về việc các công ty khởi nghiệp công nghệ dùng tiền của nhà đầu tư để tăng trưởng lớn và nhanh.

Tuần rồi, tự dưng nhớ cái thuật ngữ này, khi thấy bạn founder của Vé Xe Rẻ - một startup cũng hơi xịn chút, đăng tuyển giám đốc marketing với tổng phúc lợi tới 5.000 đô la Mỹ một tháng. Và nhiều bạn founder khác dẫn lại câu chuyện quỹ đầu tư mạo hiểm Softbank của Nhật đang siết chặt nhiều khoản đầu tư sau vụ khó khăn liên quan đến Wework với bình luận: “Giờ phải tự thân vận động, không muốn dính tới nhà đầu tư nữa…”.

Bung… phản đối.

Bung gặp Văn Lê, founder của Vé Xe Rẻ, vài lần ở các sự kiện, không quen biết hay thân thiết gì. Nhưng biết bạn “chết hụt” nhiều vì hết tiền trong khi nhà đầu tư chưa kịp giải ngân cho vòng gọi vốn kế tiếp, phải vay tiền để giúp công ty tiếp tục hoạt động. Văn cũng chắt mót từng đồng chi tiêu lắm, chớ không phải rộng tay làm bừa như nhiều startup văn phòng sang chảnh “đốt tiền tới nóc” đâu. Nhưng rõ ràng, để chiến thắng trong một cuộc chơi vô cùng khó như startup, họ cần phải tìm những đồng đội giỏi nhất. Và… phải đốt thôi.

Vì không đốt, thì lấy gì để mà đòi “đột phá”, “phá vỡ thị trường” hay những từ ngữ đao to búa lớn mà giấc mơ khởi nghiệp hay dùng để tự động viên mình? Và luật chơi của startup, là phải đi tìm được vốn của nhà đầu tư để đốt, và nó có lý do của việc này. Lấy tiền nhà ra đốt, là… bị điên.

Hồi đó, Bung hay lấy ví dụ của nhỏ em Út nhà Bung, một ngày đẹp trời quyết định… bán bánh mì. Bung hỏi: định mở 1 xe bánh mì cho vui, hay mở 100 xe cho ngầu, hay mở 30 xe rồi… bán nguyên công ty. Ba lựa chọn này, sẽ dẫn tới ba cách làm hoàn toàn khác nhau. Mở một xe bánh kiếm cơm qua ngày thì… thôi. Muốn mở 100 xe, thì phải tính chuyện gọi đầu tư. Không gọi đầu tư thì lấy gì mà làm thương hiệu, làm hệ thống quản lý, làm quy trình chất lượng, làm tiếp thị… bán mấy trăm ổ bánh mì một ngày, không thể nuôi được giấc mơ 100 xe đâu. Còn phương án thứ ba, là tính chuyện… bán công ty, không phải bán bánh mì, thì khác nữa.

Làm startup cũng vậy. Nó khác hẳn với kiểu doanh nghiệp nhỏ và vừa, là từ từ làm, kiếm được tiền sớm sớm để tự tái đầu tư, dòng tiền luôn có khuynh hướng dương – tức là có đồng ra đồng vô. Startup, là giấc mơ “thay đổi cách vận hành cũ của thị trường” bằng công nghệ hoặc mô hình kinh doanh mới, ở một quy mô lớn. Nên startup công nghệ mà nghĩ là tự làm kiếm tiền nuôi mình, nuôi team, nuôi nhà cung cấp, nuôi khách hàng… thì quả là siêu nhân, và có lẽ vượt quá hiểu biết của Bung.

Nên đừng thấy Softbank gặp chút trục trặc rồi đâm ra hoảng sợ, đừng vì người ta đầu tư sai vô Wework mà… chửi người ta ngu. Có tiền để đầu tư, chắc chắn là… không có ngu đâu héng. Họ chỉ đang tính bài toán của họ, mà có khi mình… chả biết gì cuộc chơi này.

Tự dưng nhớ ra người phụ nữ lừng danh này. Tất nhiên, đây là Hillary Clinton, xém một chút nữa là nữ tổng thống nước Mỹ rồi. Nhớ bà ấy, là vì đây cũng là một người đi… gọi đầu tư vô cùng xịn. Mấy bạn có biết, bà Clinton đã “đốt” bao nhiêu tiền cho chiến dịch tranh cử của mình không? Thử đoán đi: 1,2 tỷ đô la Mỹ. Và ghê hơn, nó… gấp đôi số tiền mà Trump gây quỹ được cho chiến dịch của mình.

Bung bây giờ đi làm startup. Bung cần gọi đầu tư chứ. Bung còn quen quá chừng nhà đầu tư nữa. Nhưng Bung chưa sẵn sàng… đốt. Đó là vì có một luật chơi khác của startup: khởi nghiệp phải tinh gọn. Bung đi ăn nhờ ở đậu chỗ của Zone Startup. Bung kêu anh em thắt lưng buộc bụng. Bung ngừng uống bia xịn. Biết vì sao không? Vì những startup xịn luôn bắt đầu ở garage để tối ưu hoá chi phí. Và khi đã bắt đầu “đốt tiền”, mỗi đồng chi ra đều có lý do rõ ràng nhất của nó, để tới lúc lên sàn, nguyên dàn ban quản trị và nhân viên đời đầu cộng lại sẽ nắm giữ cổ phần hơn 50%, như Facebook chẳng hạn.

Đốt tiền, là… chơi với lửa đó. Nhưng luật khởi nghiệp là phải chơi thôi. Mà cẩn thận để không bị cháy theo là được.

BUNG TRẦN